Polskie Towarzystwo Badań Teatralnych

I Zjazd Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych

GARDZIENICE, 25-27 X 2013

Nowe kierunki badań teatralnych. W stulecie teatrologii w Polsce

We współpracy z Instytutem Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego oraz Ośrodkiem Praktyk Teatralnych „Gardzienice”.

Sto lat temu, w pierwszym numerze „Krytyki” z 1913 roku, Leon Schiller opublikował artykuł Nowy kierunek badań teatrologicznych, który można uznać za symboliczny początek teatrologii w Polsce. Nowej dyscyplinie naukowej autor wyznaczał dwa główne zadania: „1) zdefiniowanie istoty sztuki teatralnej, jej powinowactwa z innymi sztukami, jej granic, materiałów i sposobów działania; 2) zbadanie jej pochodzenia, wyznaczenie jej linii rozwojowej oraz sporządzenie wiernego jej opisu, biegu od źródła, jej rozgałęzień, dopływów i ujść różnorodnych”. Teatrolog zaś, według Schillera, powinien „zdobyć rozległą erudycję w dziedzinie powszechnej historii sztuk pięknych i wytwórczości kulturalnej narodów; powinien posiadać wykształcenie etnologiczne – znać psychologię ludów, duszę człowieka; lecz przede wszystkim winien odznaczać się talentem”. Dzisiaj, mimo że te pierwotne wskazania są po części nadal aktualne, zadań przybyło, ponieważ znacznie poszerzył się obszar badawczy zarówno samej teatrologii, jak i partnerskich dyscyplin czy subdyscyplin powstałych w ostatnich latach w ramach nauk humanistycznych i nauk o sztuce.

Polskie Towarzystwo Badań Teatralnych od początku swej działalności deklaruje otwarcie na wszechstronnie ujmowane – niezależnie od przyjmowanych metodologii – badania najróżniejszych form dramatu, teatru, widowisk, przedstawień, performansów społecznych i artystycznych, dlatego zwracamy się do całego środowiska, a nie tylko do członków naszego Towarzystwa (gromadzącego obecnie notabene już prawie sto osób), z zaproszeniem do udziału w I Zjeździe Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych.

W symboliczne stulecie polskiej teatrologii chcielibyśmy zastanowić się nad obecnym statusem szeroko rozumianych badań teatralnych i wyznaczyć zadania na najbliższą przyszłość. Dlatego, parafrazując w temacie Zjazdu tytuł artykułu Leona Schillera z 1913 roku, podkreślamy liczbę mnogą i mówimy o „nowych kierunkach”. Przedmiot i metody badań teatralnych zmieniły się w ostatnim czasie tak istotnie, że podstawową ich cechą stał się pluralizm. Zapraszamy zatem do wspólnej refleksji nad „nowymi kierunkami” naszych badań i ich miejscem pośród nauk humanistycznych i nauk o sztuce. Zapraszamy do dyskusji.

Podstawową formą spotkania w Gardzienicach – gdzie po gruntownej przebudowie, rozbudowie i rewitalizacji we wrześniu 2013 roku zainaugurowana zostanie nowa przestrzeń teatralna, Europejski Ośrodek Praktyk Teatralnych – będzie dyskusja. Chcemy uniknąć pośpiechu wielkomiejskich konferencji z dużą liczbą referatów, zmieniającymi się uczestnikami i zredukowaną do minimum krytyczną wymianą myśli. Dlatego planowany program I Zjazdu PTBT oparty został na czterech panelach dyskusyjnych – z referatem wprowadzającym gospodarza panelu, z przygotowanymi krótszymi wypowiedziami zaproszonych przez niego uczestników i ze zgłoszonymi w wolnym naborze wystąpieniami (w proporcji pół na pół), o które apelujemy przede wszystkim do młodych badaczy. Po takiej wstępnej prezentacji (w każdym panelu przewidujemy 1 referat wstępny, 3 głosy „na zaproszenie”, 3 głosy wybrane na zasadzie call for papers) następowałaby otwarta dyskusja – i to ona powinna stanowić ośrodek całego spotkania.

***

Proponujemy następujące panele dyskusyjne, przydając im nieco żartobliwie nadtytuły wzięte ze skarbca polskiej dramaturgii:

Skoro go nie ma: Mitologie teatrologii (prowadzący Wojciech Dudzik – wdudzik@uw.edu.pl)

Z perspektywy stu lat wydaje się, że teatrologia w Polsce została ufundowana na rozmaitych mitach: dzieła teatralnego jako dzieła sztuki, autonomii tegoż dzieła, potrzebie jego rekonstrukcji i opisu jako głównego celu zabiegów badawczych, priorytetu badań historiograficznych (ustanawiania faktów) i historycznoteatralnych (ustanawiania historii) itp. Mitami okazały się także tworzone przez badaczy konfiguracje artystyczne w rodzaju Wielkiej Reformy Teatru czy choćby tylko tzw. awangardy lub eksperymentu, a przez artystów zwodnicze czasami tropy, podsuwane krytykom i biografom w celu wywierania wpływu na interpretację własnej twórczości. Skoro dzisiejszy teatr coraz częściej dokonuje autodekonstrukcji dramatu i przedstawienia, to może również teatrologia powinna zdekonstruować samą siebie w celu wyraźniejszego określenia swego przedmiotu badań oraz swoich strategii teoretycznych, a także sposobu pisania i sposobu czytania historii teatru – dzisiaj? Czy „zmącone gatunki” współczesnego teatru i sztuk performatywnych nie wymagają „zmącenia” współczesnej teatrologii?

Z jakim przestajesz, takim się stajesz: Badania teatralne i ich subdyscypliny (prowadząca Dobrochna Ratajczakowa – dobrochna.ratajczak@neostrada.pl)

Punktem wyjścia dla tego panelu będzie autorska diagnoza obecnego kształtu naszej dyscypliny. Jej aktualny model tworzą trzy zasadnicze przestrzenie badawcze, wymagające zróżnicowania związanych z nimi podmiotów. „Stare centrum” zajmuje historia teatru i dramatu, w różnych – także alternatywnych – „wydaniach”, otwartych na rozmaite metodologie. Te badania, w jakimś sensie intra muros, pozwalają na zachowanie pewnych wartości i funkcji z tradycyjnego kształtu dyscypliny. Drugą przestrzeń inter, kreują i wyznaczają rozliczne związki między badaniami teatralnymi a interdyscyplinami w typie studiów genderowych, kulturowych, etnicznych, antropologii teatru etc. One też są odpowiedzialne za wielość pól przecięć i relacji, za stosowanie rozmaitych paradygmatów (modeli pojęciowych) pochodzących z innych dyscyplin humanistycznych. To obszar wieloważnych interferencji i wielopartnerstwa. Obszar trzeci, w stosunku do tamtych zewnętrzny, rysuje się jako rozległa, pozbawiona granic przestrzeń trans, stanowiąca coś w rodzaju perpetuum mobile („ruchome w ruchomym”). Tę przestrzeń kształtuje zarówno performatyka, jak i dziedziny spoza humanistyki (technika, ekonomia, neurobiologia) czy sfera praxis. Powstaje wielki złożony układ adaptacyjny, pozbawiony ośrodka kontroli, wielopoziomowy zestaw w ciągłym ruchu (mimo że niekiedy może przybierać pozór pewnej stabilności). Z perspektywy trans kwestia naszych badań przedstawia się odmiennie, przedmiot ulega zasadniczym przekształceniom, a podmiot badawczy pogłębia swą hybrydyczność. Mimo że pewne pola trans mogą zachowywać różne związki z teatrem, pozostaje kwestia – czy mówimy jeszcze o teatrologii. Chociaż należy pamiętać, że trans znaczy zarówno „poza”, jak „z tamtej strony”.

Wet za wet: Praktyka i teoria w polskich badaniach teatralnych (prowadzący Dariusz Kosiński – dariusz.kosinski@uj.edu.pl)

Od wielu lat w polskim życiu teatralnym i teatrologicznym utrzymuje się ścisły i mocno zinstytucjonalizowany podział na „praktykę” i „teorię”, na artystów i badaczy, którzy – choć zajmują się w zasadzie tą samą sferą życia – zdają się mówić zupełnie innymi językami. Liczne przykłady współpracy kwestionujące tę opozycję, lokują się raczej po stronie „praktyków”, którzy zapraszają „badaczy” do współpracy jako konsultantów, doradców, kuratorów, dramaturgów, a nawet aktorów (o dość specyficznym statusie). Trudniej natomiast byłoby wskazać przykłady zapraszania praktyków jako rzeczywistych partnerów badawczych. Jeszcze trudniej – działania łączące obie sfery, zbliżone do tego, co w krajach anglosaskich określa się mianem „performance as research”. Nieufność wobec tego typu metodologii (częściowo uzasadniona), struktura instytucji naukowych i akademickich, a także różnego rodzaju środowiskowe napięcia pogłębiają podział, który wydaje się fałszywy i szkodliwy. Celem panelu Wet za wet będzie poddanie refleksji i przedyskutowanie możliwości, jakie daje jego przekroczenie, doświadczeń i perspektyw związanych z nieuznającym go działaniem, a także ryzyka, które się z nim wiąże. Dotyczy to nie tylko projektów badawczych, ale także możliwości wykorzystywania strategii i języka artystycznego w fazie prezentacji i upowszechniania wyników badań. Od praktyki jako metody badawczej po wykłady-performanse, multimedialne prezentacje i naukowe komiksy – na pograniczu między „praktyką” a „teorią” rozciąga się prawdziwe bogactwo możliwości. Czy potrafimy je wykorzystać?

Dom otwarty: Badania teatralne i PTBT – cele, projekty, zadania (prowadząca Małgorzata Leyko – malgorzataleyko@hotmail.com)

Ten panel będzie miał charakter informacyjny, całkowicie otwarty. Jego celem będzie prezentacja ważnych zespołowych projektów badawczych – krajowych i międzynarodowych – znajdujących się we wstępnej fazie realizacji oraz planowanych w najbliższej przyszłości. Prosimy zatem o zgłaszanie informacji o przedsięwzięciach naukowych, które mogłyby – w różny sposób – wpisywać się w tytułowe „nowe kierunki” badań teatralnych (z pominięciem indywidualnych prac bieżących). Ponadto, wobec wprowadzenia systematycznej oceny parametrycznej pracowników i jednostek akademickich, w ramach tego panelu chcielibyśmy także podjąć dyskusję o polskich czasopismach teatrologicznych (punktowanych), a zwłaszcza o polityce wydawniczej redakcji oraz o możliwości zamieszczania w nich prac młodych badaczy. Przedstawimy także projekt utworzenia na stronie PTBT platformy informacyjnej o przygotowywanych konferencjach naukowych, o instytucjach prowadzących badania nad teatrem, archiwach i zbiorach dokumentacji oraz o nowych publikacjach wraz z ich specjalistycznymi recenzjami.

***

Ponadto – niejako zamiast dodatkowego panelu pod hasłem „Polskie badania teatralne w kontekście międzynarodowym” – przewidujemy dwa referaty plenarne gości zagranicznych. Ponieważ rozmowy na ten temat jeszcze trwają, nazwiska referentów i tematy ich wystąpień podamy po wakacjach, wraz ze szczegółowym programem całego Zjazdu.

Wkrótce przedstawimy też informacje o uczestnikach paneli zaproszonych przez prowadzących. Tymczasem do nadsyłania zgłoszeń zapraszamy wszystkich młodych badaczy, którzy chcieliby wziąć udział w jednym z paneli. Krótki opis (nie więcej niż 900 znaków) proponowanego wystąpienia proszę nadsyłać na podany wyżej adres prowadzącego dany panel oraz dodatkowo badania.teatralne@gmail.com do dnia 30 czerwca br.

Prowadzący panele zaproszą autorów wybranych wystąpień do ich przygotowania (a do 15 września prześlą im konspekty swoich referatów wprowadzających), zaś wszystkich pozostałych do wzięcia udziału w Zjeździe w charakterze dyskutantów. Jeszcze raz podkreślamy, że podstawową formą obrad ma być merytoryczna, wyczerpująca dyskusja. Do dyskusji i do przybycia na Zjazd zapraszamy wszystkich chętnych, zarówno doświadczonych, jak i młodych badaczy, członków PTBT i osoby niezrzeszone. Na zgłoszenia, przesyłane na adres badania.teatralne@gmail.com, oczekujemy do dnia 15 lipca. Na zakończenie Zjazdu odbędzie się zebranie członków Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych, którego porządek dzienny podamy w późniejszym terminie.

Uczestnictwo w Zjeździe nie wymaga wniesienia opłaty konferencyjnej. Każdy z uczestników i dyskutantów będzie proszony o opłacenie kosztów swego noclegu w Gardzienicach (2 x 30 zł) i wyżywienia (w równie przystępnej cenie). O innych szczegółach organizacyjnych, w tym o sposobie dojazdu do Gardzienic, poinformujemy oddzielnie.

Organizatorem Zjazdu jest Zarząd Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych (z tego powodu członkowie Zarządu przyjęli funkcje prowadzących poszczególne panele) – we współpracy z Instytutem Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego, Instytutem Sztuki PAN oraz Ośrodkiem Praktyk Teatralnych „Gardzienice”.

Zapraszamy!